ئىپپەت-نومۇسىنى سېتىشنىڭ ئەخلاقىي ئورنى توغرىسىدىكى مۇنازىرە (مەيلى ئۇ كۆڭۈلدىكىدەك پائالىيەت بولسۇن ، رۇخسەت قىلىنغان قاتارلىقلار) شۈبھىسىزكى ، بىر قەدەر ساز يەر. ئۇ بولسىمۇ ، ھېچ بولمىغاندا قىسمەن ، ئۇنىڭغا قاتناشقانلار قوللانغان ئىپادىلەرگە دىققەت قىلساق ، قانچىلىك دەرىجىدە خەتەرگە دۇچ كەلگەنلىكى سەۋەبىدىن: ئىززەت-ھۆرمەت ، ھۆكۈمرانلىق ، زۇلۇم ، ئەركىنلىك ... قانداقلا بولمىسۇن ، گەرچە ئۇ مودا بولسىمۇ (ۋە كۈچ) ، بۇ ئاتالغۇنىڭ مۇنازىرىنى كۆپ ئايدىڭلاشتۇرىدىغانلىقى ئېنىق ئەمەس. بىز ھەرگىزمۇ ئۇلارغا مۇراجىئەت قىلالمايدىغانلىقىمىز ئۈچۈن ئەمەس ، بەلكى قانداقلا بولمىسۇن ئۇلار تالاش-تارتىشنىڭ خۇلاسىسى بولۇشى كېرەك ، ئۇنىڭ باشلىنىش نۇقتىسى ئەمەس. ئەگەر بىز مۇشۇنداق ئېغىر سۆزلەرنى بىر-بىرىمىزگە تاشلاشقا باشلىساق ، ئىشلار ناھايىتى تېزلا سەتلىشىپ كېتىشكە باشلايدۇ: پەرقلەر تۇتۇق ، ئىنچىكە نۇقتىلار يوقىلىدۇ ، بىزگە قارشى تۇرغان ھەر قانداق ئادەم بىزگە ئەخلاق جەھەتتە كەمتۈك بولۇپ قالىدۇ. زادى كىم ئىززەت-ھۆرمەتكە قارشى تۇرالايدۇ؟ سۆزنىڭ ئېشىپ كېتىشى مۇمكىن. پاھىشىۋازلىقنىڭ ئەخلاق ئەھۋالى قانداق؟ بۇ سوئال قارىماققا كىشىنى ھەيران قالدۇرىدىغان ئاددىيدەك قىلىدۇ (جاۋابىڭىز ئەلۋەتتە ئەمەس) ، ئەمما ئەمەلىيەتتە ئۇ ئېنىقلىقنىڭ مىسالى بولۇشتىن يىراق. ئىپپەت-نومۇسىنى سېتىشنىڭ ئەخلاقىي ھالىتىنى مۇلاھىزە قىلغىنىمىزدا ، ئەمەلىيەتتە ھېچ بولمىغاندا نېمە توغرىسىدا تالاش-تارتىش قىلىشىمىز مۇمكىنكېيىنكى: پاھىشىۋازلىق كۆڭۈلدىكىدەك ئادەتمۇ؟ بىزنىڭ بۇ ئەمەلىيەتكە قاتناشماسلىق / ھەمكارلاشماسلىق / تۆھپە قوشماسلىق مەجبۇرىيىتىمىز بارمۇ؟ ئىپپەت-نومۇسىنى سېتىش قانۇنلۇق رۇخسەت قىلىنمايدىغان پائالىيەت بولۇشى كېرەكمۇ؟ بۇ پەرقلەر ناھايىتى مۇھىم ، ھەمىشە نەزەرگە ئېلىنمايدۇ. مەسىلەن ، بەزىلەر كۈن بويى تېلېۋىزور ئالدىدا ئولتۇرۇش كۆڭۈلدىكىدەك تۇرمۇش پىلانى ئەمەس دەپ ئوتتۇرىغا قويدى. بۇ ئەلۋەتتە مۇنازىرە قىلىشقا ئەرزىيدۇ ، ئەمما ھازىرچە قوبۇل قىلايلى. كېيىنكىسى نېمە؟ بۇنداق قىلماسلىق مەجبۇرىيىتى بارمۇ؟ ياخشى ، بەلكىم ئۇنداق ئەمەس ، ھېچ بولمىغاندا كۈچلۈك بولغان مەجبۇرىيەت ئۇقۇمىدا. ئۇندىن باشقا ، بۇ خىل پائالىيەتلەرنىڭ قانۇن تەرىپىدىن چەكلىنىشى كېرەكمۇ؟ ئاساسەن ئۇنداق ئەمەس. ھەتتا بىر خىل تۇرمۇش ئۇسۇلى ، باشقىلارنىڭ ھوقۇقى ھۆرمەت قىلىنسىلا ، باشقا بىرسىدىن ياخشىراق ئىكەنلىكىنى بەلگىلەيدىغان ئۇسۇللار بولغان تەقدىردىمۇ ، بۇ دۆلەتنىڭ پۇقرالارنىڭ ئەخلاق تۇرمۇشىغا يېتەكچىلىك قىلىش ھوقۇقى بارلىقىنى بىلدۈرمەيدۇ. بۇنى قىلىش ئۈچۈن شۇنى كۆرسىتىش كېرەككى ، بۇ خىل تۇرمۇش شەكلىنىڭ قىممىتى (شەخسلەر ئۇلارنى قوبۇل قىلغان ياكى قەدىرلىگەن بولۇشىدىن قەتئىينەزەر) يەككە ئاپتونومىيەدىن يۇقىرى. ئەلۋەتتە بۇ مۇمكىن بولمىسىمۇ ، قوشۇمچە تالاش-تارتىشلارنى تەلەپ قىلىدۇ. ئۇنداقتا X ئارزۇ قىلىنمايدۇ دېگەنلىك ، X قىلماسلىق مەجبۇرىيىتى بار ياكى X قانۇنسىز بولۇشى كېرەك دېگەنلىك ئەمەس.
ئەمما نېمىشقا پاھىشىۋازلىق قاتارلىق پائالىيەتلەرگە رۇخسەت قىلىنىدۇ؟ بىر قەدەر تىپىك دەلىل كەسپىي ئەركىنلىك ئىدىيىسىنى قوللايدۇ : ھەر بىر شەخس ئۆزىنىڭ تۇرمۇشىنى قانداق تاللاشنى ئەركىن تاللىشى كېرەك. بۇ ئەركىنلىكنى ھەر خىل يوللار بىلەن ئاقلىغىلى بولىدۇ. ئەركىنلىك تەرەپدارلىرىغا نىسبەتەن ، شەخسلەرنىڭ ئۆزىمىزدىن مۈلۈك ھوقۇقى بار ، شۇڭا بىز ئۆزىمىز مۇۋاپىق كۆرگەن ئىشلارنى قىلالايمىز. يەنە بىر ئاممىباب ئەركىن قاراشقا ئاساسلانغاندا ، شەخسلەر ئۆزىمىزنىڭ ھايات پىلانىمىزنى ئۆزى بەلگىلىيەلەيدىغان بولۇشى كېرەك ، بۇنىڭ ئۈچۈن بىزنىڭ ھايات پىلانىمىزغا كۆرسەتكەن تەسىرىنى كۆزدە تۇتۇپ ، قايسى خىزمەتنى قىلىشنى خالايدىغانلىقىمىزنى تاللاش تولىمۇ مۇھىم. ئادەتتە ، بۇ تالاش-تارتىش جىنسىي خىزمەت ناھايىتى ئاز ئىختىيارى دېگەن قاراشقا ئۇچرايدۇ. گەرچە بۇ ھەقتىكى ستاتىستىكىلار ھەمىشە تالاش-تارتىشتا بولسىمۇ ، ئەمما بۇنى توغرا دەپ پەرەز قىلايلى. بۇ تالاش-تارتىشنى قوغدىغۇچى ئۈچۈن ئالاھىدە ئېغىر مەسىلەمۇ؟ ھەقىقەت شۇكى ، ياق. نېمىلا دېگەنبىلەن ، ئۇ ھەر ۋاقىت ۋە جايلاردا ئىپپەت-نومۇسىنى سېتىشقا يول قويۇش كېرەكلىكىنى ھەر ۋاقىت بايان قىلمىدى ، ئەمما ئاددىي قىلىپ ئېيتقاندا ، ئەگەر بەزى شەرتلەر ھازىرلانسا (تاللاش ھەقىقەتەن ئىختىيارىي بولىدۇ) ، پاھىشىۋازلىققا يول قويۇش كېرەك. مەجبۇرىي پاھىشىۋازلىق دېلولىرىغا دۇچ كەلگەندە ، ئۇنىڭ جاۋابى مۇنداق بولىدۇ: ئەلۋەتتە بۇ ئەخلاقىي جەھەتتىن رۇخسەت قىلىنمايدۇ ، ئەمەلىيەتتە ، بۇ كەسپىي ئەركىنلىك پرىنسىپىنىڭ نېمىنى كۆرسىتىدۇ؟رۇخسەت قىلىنغان خىزمەت ئۈچۈن زۆرۈر (ئىختىيارىي / ئەركىن تاللاش).
شۇڭلاشقا ، ئەگەر پاھىشىۋازلىقنى ئەركىن قوغدىغۇچىغا رەددىيە بەرمەكچى بولسا ، بۇ تالاش-تارتىش تېخىمۇ ئىلگىرىلىشى كېرەك. بەلكىم ئەڭ تەبىئىي تاللاش بولسا ، پاھىشىۋازلىقنىڭ ھەرگىزمۇ ئىختىيارىي تاللاش بولمايدىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويۇش بولۇشى مۇمكىن. مەسىلەن ، El País گېزىتىدە ئېلان قىلىنغان ماقالىدە (باشقا ئالتە ئاپتور بىلەن ئىمزالانغان) ، پەيلاسوپ ئامېلىيا ۋالكارسېل تۆۋەندىكىلەرنى بايان قىلغاندا مۇشۇنىڭغا ئوخشاش نەرسىنى ئاقلىدى: « تۇرمۇش ئۇسۇلىنىڭ تاللانغانلىقى ھەرگىزمۇ بۇ خىل تۇرمۇش ئۇسۇلىنىڭ ئاپتوماتىك ئارزۇ قىلىنىدىغانلىقىنى بىلدۈرمەيدۇ. مەسىلەن ، ئەركىن شەخس قۇل بولۇشنى ئارزۇ قىلالامدۇ؟ بىز ئۇنى چەتكە قاققىلى بولمايدۇ […] قۇللۇق تۈزۈم بىكار قىلىندى ، بۇ ئىش يۈز بەرگەندە نۇرغۇن قۇللار يىغلىدى. قوشۇلۇش ، ھەتتا رازى بولۇش ھەمىشە نېمە ئىش قىلىنغان ياكى كىمگە قىلىنغانلىقىنى قانۇنلاشتۇرمايدۇ »[i]. ئەمما ئەمەلىيەتتە ، بۇ كۆرسەتمەيدۇ ، بەلكى پاھىشىۋازلىق ئەسلىدىنلا ئىختىيارسىز دەپ قارايدۇ. ئىختىيارىي قۇللۇقنىڭ قوبۇل قىلىنماسلىقىنى قوللايدىغان ئەڭ كۈچلۈك دەلىل شۇكى ، باشلانغاندىن كېيىن ، كەلگۈسىدە ئەركىن تاللاش مۇمكىنچىلىكى يوقىتىلىدۇ ، شەخسىي ئەركىنلىك شۇنى تەلەپ قىلىدۇكى ، ھازىرقى ئەركىنلىكلا ئەمەس ، بەلكى ئەركىن تاللاشنى تەلەپ قىلىدۇ. كەلگۈسىدە ، بۇ خىل توختاملار ئۇقۇم جەھەتتىن مۇمكىن ئەمەس. قانداقلا بولمىسۇن ، قۇللۇق ئوخشىتىشپاھىشىۋازلىق ، ئىپپەت-نومۇسىنى سېتىشنىڭ ئۆز-ئارا ئىختىيارسىز ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدۇ ، پەقەت ھەر ئىككىسى ئوخشاش قۇرۇلمىغا ئىگە دەپ پەرەز قىلىنغاندىلا ، ئاندىن قانۇنلۇق بولىدۇ. بۇ تالاش-تارتىشتىكى مەسىلە شۇكى ، ئۇ پاھىشىۋازلىق بىلەن قۇللۇقنىڭ باراۋەر ئىكەنلىكىنى پەرەز قىلىدىغان ئوخشىتىشنى ئىشلىتىپ ، پاھىشىۋازلىقنىڭ قۇللۇققا مۇناسىپ ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىشكە تىرىشىدۇ.
A مۇشۇنىڭغا ئوخشاش مەسىلە شېيلا جېفرېيس ئوتتۇرىغا قويغان كاتلېئېن بارىنىڭ تەشەببۇسىغا تەسىر كۆرسىتىدۇ: «[t] زۇلۇمنى« قوشۇلۇش »دەرىجىسى بىلەن ئۆلچىگىلى بولمايدۇ ، چۈنكى قۇللۇق تۈزۈمدىمۇ بىر قىسىم ماقۇللۇقلار بولغان ، ئەگەر قوشۇلۇش ھامىلىدار بولالمايدىغانلىقى ئېنىقلانسا […] باشقا ھەر قانداق تاللاش »[ii]. بۇ خىل ئەھۋالدا ، ئايلىنىش مەسىلىسىدىن باشقا ، بىز يەنە بىر قىيىنچىلىقنى بايقايمىز ، ئۇ بولسىمۇ ئاپتورنىڭ ھۇجۇم قىلىۋاتقىنى سامان ئادەم ، چۈنكى ئۆز ئىختىيارلىقى بىلەن ئىپپەت-نومۇسىنى سېتىشقا رۇخسەت قىلىش ھوقۇقىنى قوغدىغۇچىلار ئاساسەن دېگۈدەك نېمە دېگەن ئۇقۇمنى ئوتتۇرىغا قويدى. بۇ ئىختىيارىي رازىلىقنى تەشكىل قىلىدۇ. بۇ پىكىرنى گرېتسىيە يازغۇچىسى ئېسوپنىڭ مەشھۇر ھېكايىسى «تۈلكە ۋە ئۈزۈم» نى تىلغا ئېلىش ئارقىلىق تەسۋىرلەپ بېرەلەيمىز:
"بىر تۈلكە بار ئىدىبەك قورسىقى ئاچتى ، ئۈزۈمدىن ئېسىلغان بىر نەچچە مەززىلىك ئۈزۈمنى كۆرۈپ ، ئۇلارنى ئاغزى بىلەن تۇتماقچى بولدى.
قاراڭ: سېھىرگەر كارتىنىڭ مەنىسىنى بايقايسىزئەمما ئۇلارغا يېتەلمىگەچكە ، ئۇ يىراقلاپ كەتتى. :
-مەن ئۇلارنى ياقتۇرمايمەن ، ئۇلار بەك يېشىل! » [iii]
مەركىزى ئىدىيە ، شۇڭا 3> نۇرغۇن قېتىم بىزنىڭ مايىللىقىمىز ئەمەلىيەتتە پايدىسىز شارائىتقا ماسلىشىش جەريانىنىڭ نەتىجىسى ، بۇ بىزنىڭ دەسلەپكى مايىللىقىمىزنى سىستېمىلىق ئۈمىدسىزلەندۈردى. بۇ بىزنىڭ مۇلاھىزىلىرىمىزگە قانداق ماس كېلىدۇ؟ بۇنىڭ جاۋابى شۇكى ، پاھىشەلەرنىڭ جىنسىي خىزمەتكە بولغان مايىللىقى ئۇلارنىڭ ھەقىقىي ئارزۇسىنى ئەكس ئەتتۈرمەيدۇ ، پەقەت ئۇلارنىڭ ئەسلىدىكى مايىللىقىغا ماس كەلمەيدىغان شارائىتقا ماسلىشىش جەريانى خالاس. بەزىلەر X غا پايدىلىق مايىللىقنى كۆرسىتىشى مۇمكىن ، مېنىڭچە بۇ قىممەتلىك. ئەمما ، يەنە بىر جەھەتتىن ، ئەگەر يەكۈن چىقارماقچى بولغان نەرسە (ئەھۋالغا قارىغاندا) ماسلىشىشچان مايىللىقنىڭ بولۇشى ئۇلارنىڭ ھەقىقىي قوشۇلۇش مەنبەسىنى تەشكىل قىلالمايدىغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ ، ئۇنداقتا مېنىڭ گۇمانىم بار. ئەگەر مەن مۇزىكانت بولغۇم بار دەپ پەرەز قىلايلى ، ئەمما تالانتىم بولمىغاچقا ، مەن پەلسەپە بىلەن شۇغۇللاندىم.بۇنىڭدىن كۆرۈۋېلىشقا بولىدۇكى ، مېنىڭ پەلسەپەگە بولغان مايىللىقىم قىممەتلىك ئەمەس ياكى مېنىڭ [iv] دا ھەقىقىي ئەركىن ئىجازەت ھاسىل قىلالمايدۇ. بەلكىم بۇ يەردە مۇھىم بولغىنى ، ئۆزگىرىشنىڭ مېنىڭ مايىللىقىمغا قانداق تەسىر كۆرسەتكەنلىكىدىن خەۋەردار ياكى ئەمەسلىكىمگە قارشى تۇرۇشى مۇمكىن. ئەمما ، بۇنى پەرەز قىلساق ، بۇنىڭ نېمە ئۈچۈن پاھىشىۋازلىقنى قوللايدىغان پاھىشە ئاياللارنى ئۆز ئىچىگە ئالمايدىغانلىقىنى ئويلىشىمىز كېرەك؟ قانداقلا بولمىسۇن ، بۇ مۇلاھىزىلەرنىڭ ھەممىسى پاھىشىۋازلىقنى تەنقىد قىلغۇچىغا بەك كۆپ نەرسە بېرىشى مۇمكىن. ھەمدە پاھىشىۋازلارنىڭ بارلىق مايىللىقىنى ماسلىشىشچان مايىللىق دەپ قاراش كېرەكلىكىنى ساقلاپ قېلىشنىڭ نېمە سەۋەبىنى سوراشقا ئەرزىيدۇ؟ ياكى بۇزۇلغان تەبىئەت. ئەمما بۇ يەنە ئىسپاتلىنىشقا تېگىشلىك نەرسىنى ئۈستىگە ئالىدۇ. پەقەت بىر پارتىيە پاھىشە ئايالنىڭ مايىللىقىنى ياكى ئۇلار پەيدا بولغان ئەھۋاللارنى تەكشۈرۈشكە قۇربى يەتمەيدۇ دەپ پەرەز قىلىش بىر قەدەر گۇمانلىق ئاتىلىق شەكلى.
شۇڭلاشقا ، مەن بۇ تالاش-تارتىشلارنىڭ قانداق بولۇشىدىن قەتئىينەزەر ، ئۇلارنىڭ ئىشىنىدىغانلىقىغا ئىشەنمەيمەن لايىقىدا كۆرسىتىلىشچە ، ھېچقانداق پاھىشىۋازلىق قىلىشقا بولمايدۇ. بۇلار ئەلۋەتتە بىردىنبىر تالاش-تارتىش ئەمەس ، ئەمما ئۇلار ئەڭ مۇھىم. ياققانداقلا بولمىسۇن ، كېيىنكىلەر كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان چەكلىمىلەرنى نەزەردە تۇتقاندا ، بىز ئىپپەت-نومۇسىنى سېتىشقا يول قويماسلىق ، پۈتۈنلەي رەت قىلىنمىسىمۇ ، ئادەتتە ئوتتۇرىغا قويۇلغان دىن كۆپ (ۋە تېخىمۇ ياخشى) تالاش-تارتىشلارنى تەلەپ قىلىدىغانلىقىنى يەكۈنلەپ چىقالايمىز.
[i] //elpais.com/diario/2007/05/21/opinion/1179698404_850215.html
[ii] جېفرېيس ، شېلا. 1997. پاھىشىۋازلىق ئىدىيىسى. Spinifex Press, 135.
قاراڭ: Gemini بىلەن ئەڭ ماس كېلىدىغان بەلگە قايسى؟[iii] //es.wikisource.org/wiki/La_zorra_y_las_uvas_(Aesop). بۇ ھادىسىنى قىزىقارلىق مۇلاھىزە قىلىش ئۈچۈن ئېلستېر ، جوننى كۆرۈڭ. 1983. ئاچچىق ئۈزۈم: ئەقلىي ئىقتىدارنى ئاغدۇرۇش تەتقىقاتى. كامبرىج ئۇنىۋېرسىتېتى: كامبرىج ئۇنىۋېرسىتېتى نەشرىياتى. 2009. «ماسلىشىشچان مايىللىقنى قوغداش» ، پەلسەپە تەتقىقاتى 142 (3): 307-324. سىز باشقىلار سەھىپىسىنى زىيارەت قىلالايسىز.
