Hordhaca cilmiga bulshada (I): Taariikhda iyo asalka

Waa maxay cilmiga bulshada? Ka jawaabista su'aashan ayaa muran ka dhex abuurtay xitaa khubarada cilmiga bulshada laftooda. Waana in waxa u muuqda su'aal fudud, ay si toos ah u tilmaamayso kakanaanta bulsheed ee baaxadda leh ee bulshooyinkeenu yihiin. Waa edbin kala duwan oo u heellan falanqaynta nolosha bulsho ee aadanaha . Marka la eego shaygaas ballaadhan ee daraasadda, waxaa la sameeyay aragtiyo badan, oo inta badan iska hor imanaya, kuwaas oo la isku dayay in ay sharxaan xiriirka ka dhexeeya qofka, dhaqanka iyo bulshada. Tani waxay daruuri ka dhigaysaa in ay noqoto mid cilmi-baadhiseed oo kala duwan, taas oo si weyn u tayaysay maskaxdeeda aragtiyeed, taas oo muujinaysa in xidhiidhka ka dhexeeya shakhsiyaadka iyo deegaanka ay ku nool yihiin aan lagu soo koobi karin hal tusaale. Tanina waa mid ka mid ah sifooyinka ugu muhiimsan ee cilmiga bulshada, kaas oo la ilaalin doono marka laga hadlayo xaalad kasta oo bulsho: aragtida muhiimka ah iyo falanqaynta. Cilmi-bulshadu waxay ka bilaabataa aasaaska in waxa aan u aragno inay yihiin nidaamka dabiiciga ah ee waxyaabaha, inta badan waxay ka jawaabaan hababka dabeecad-bulsheed taariikhi ah, oo qaab heshiisyo ah, la falgala siyaabaha wax loo qabto. ku saabsan shakhsiyaadka qayb ka ah dad gaar ah.

Sidaa darteed, waxa loo yaqaan aragti-bulsheed ma aha wax kale oo aan ahayn hab-dhaqankatuhunka ku wajahan xaqiiqada dhabta ah ee loo soo bandhigay si dabiici ah. Waxay ka kooban tahay isku dayga in meel fog laga soo dejiyo dhaqdhaqaaqyada saameeya hab-dhaqanka bulshada, iyada oo la waydiinayo waxa loo qaatay si fudud. Sociology, sidaas darteed, waxay u baahan tahay gaalnimo , si loo ballaadhiyo aragtida aragtida, mararka qaarkood waa inay ka tanaasulaan waxa u muuqda inay fududahay in la rumaysto, sababtoo ah taasi waa sida saxda ah waxa loogu yeero su'aasha: in aragtidayada gaarka ah ay dhexdhexaadinayaan waxa. waxa loo yaqaan deegaan bulsho ama nidaamka bulsho-wadaaga . Taas macnaheedu waa, dhinaca kale, waxay baartaa habka isku-dhafka bulsheed iyo hay'adaha (qoyska, nidaamka waxbarashada, diinta, sayniska, shirkadaha, iwm) ay saameyn ku yeeshaan hab-dhaqanka dadka, muuqaalkooda dhaqameed. nidaamyada ay aaminsan yihiin iyo qiyamka; iyo, dhinaca kale, sida dadkan isku midka ah ee leh dabeecadooda ay u saameeyaan hababka ka qaybgalka iyo isbeddelka bulsheed. Sababtan awgeed waxaan ka heli doonaa cilmi-bulsheed oo u dhexeeya socdaalka, shaqada, sinnaan la'aanta iyo ka saarida bulshada, si dhaqanka siyaasadeed ama ka qayb qaadashada kooxaha. Dabcan, deegaankan bulsheed waa mid aad u adag, waxaana saameeya dhaqdhaqaaqyo badan, laakiin sida aan arki doonno, waxay bixisaa qaab dhismeed, inkastoo aysan go'aamin shakhsiyaadka inay u dhaqmaan ahab la taaban karo oo ay adag tahay in ay baxsadaan ama doonista xorta ah, Waxay si weyn u shardiyaa habka ay u eegaan adduunka .

Hadda, ka hor inta aan arrinta la gelin, waxaa lagama maarmaan ah in la qaado dalxiiska asalka sociology , si loo fahmo sababta ay bulshadu u noqotay shay wax lagu barto ama. Inkasta oo caqli-galnimada cilmi-nafsiga ay ka horeyso muuqaalka cilmiga bulshada, haddana waxaa suurtagal ah in lagu qeexo dastuurkeeda qaab edbin ah xilli taariikheed oo gaar ah: kacdoonadii siyaasadeed ee ka dhacay Faransiiska qarnigii 19-aad ee miyir-beelka ah ee ka dhashay kacdoonkii Faransiiska ee 1789. Saamaynta togan ee ay ka heleen, qaska iyo qalalaasaha ka dhashay, gaar ahaan magaalooyinka waaweyn ee Faransiiska, ayaa soo jiitay indhaha qoraayaal tiro badan, iyadoo dib u soo celinta nidaamka bulsheed ay ka mid tahay ujeedooyinka ugu muhiimsan. Mufakiriin badan ayaa diiradda saaray qarniyadii dhexe, oo leh fikrado iyo dib u soo noqoshada bilawga. Kuwo kale, oo si aad ah uga warqabay suurtogalnimada soo noqoshada, ayaa isku dayay in ay aragti ka dhiibtaan su'aasha ku saabsan nidaamka bulsheed ee saldhigyo aad u casri ah. Haddaba, Émile Durkheim, oo la siiyay magaca aabbaha asaasaha cilmiga bulshada , waxa uu soo jeediyay waxa ka mid ah Xeerarka habka bulsheed (1895): xaqiiqo bulsho Waxa lagu sharaxay xaqiiqo kale oo bulsheed. Taasi waa, in la barto xaqiiqooyinka bulshada sida haddii ay yihiin waxyaabo.Oo wuxuu sidaas ku sameeyay daraasaddiisa Isdilka (1897), halkaas oo uu ku muujiyay in dhacdadan muuqata shakhsi ahaaneed ay soo saartay sababo bulsheed, halkii ay ka ahaan lahayd kuwa nafsi ah oo keliya. Waxa kale oo uu sidaas ku sameeyay mid kale oo ka mid ah shuqulladiisii ​​caanka ahaa: Qaybta shaqada bulshada (1893), kaas oo uu kala qaybinta bulshada ku lafo-guray xaqiiqo bulsho oo qofka ku khasbaysa, isaga oo soo bandhigay farqigiisii ​​caanka ahaa ee wada jirka noolaha iyo wadajirka farsamada . Fikradahaas waxa uu isku dayay in uu lafo-gureeyo sida arrin kale oo astaan ​​u ahayd bulshada waagiisii ​​ay u saamaysay dhaq-dhaqaaqa iyo hab-socodka bulshada: Kacaankii Warshadaha.

Habka warshadaynta, luminta qiyamkii soo jireenka ahaa, buux-dhaafka magaalooyinka. 4 Dunida reer galbeedka ayaa isbedel lagu samaynayey, waxaana ka guurista nidaamka beeraha oo loo gudbay mid warshadeed ay cawaaqib xumo ku keentay duruufaha nololeed ee shakhsiyaad badan, kuwaas oo ku khasbanaaday inay ka baxaan beeraha si ay shaqo uga helaan warshadaha warshadaha. Nidaamkii hantiwadaaga ee curdinka ahaa, qaar ayaa sameeyay faa'iido aan la qiyaasi karin, halka inta badan ay ka shaqeeyeen qayb yar oo mushahar yar ah. Arrintu markay sidaas tahay, fal-celintii ka soo horjeeday muddo dheer may qaadan, duruufaha liita ee warshaduhuna waxay ahaayeen maraq.beerashada dastuurka dhaqdhaqaaqa shaqada iyo muuqaalka hantiwadaaga iyo Marxism, oo ay weheliso codka cambaaraynta kala duwanaanshaha bulshada ama caqiidada bourgeoisie cusub. Xaaladdan oo kale waxay keentay in la soo saaro qoraalo dumar ah oo tiro badan , taas oo, inkasta oo aragtiyaha ku saabsan hoos-u-dhigga dumarka ay hore u jireen, waxay heleen heer sare ka dib kacdoonnada Maraykanka iyo Faransiiska. Inkastoo xaqiiqda ah in iyaga ka mid ah ay ka mid yihiin aragtiyaha la aqoonsan yahay kuwaas oo saameeya horumarinta aragtida bulsheed sida Charlotte Perkins Gilman, Harriet Martineu, ama Beatrice Potter Webb, welwelkooda waxaa meesha ka saaray nimanka isu dhigay inay yihiin awoodda ugu weyn ee xirfaddan, iyaga oo ka saaraya dumarnimada. Sida aan waxtar lahayn, si ay aragtiyahooda ay u sugaan sanadaha soo socda si ay u soo kabtaan xooggoodii asalka ahaa.

Sidaas darteed, tirooyinka sida Karl Marx, Max Weber, Emile Durkheim ama George Simmel, waxay noqdeen kuwa ugu muhiimsan. naqshadeeyayaasha waxa aynu maanta u fahmayno cilmiga bulshada, iyaga oo dhidibada u aasaya tiro aad u badan oo caqiido danbe ah kuwaas oo ay isku dayi doonaan in ay sharaxaan cawaaqibka ka dhalan kara isbedelada soo maray bulshada, iyaga oo diirada saaraya geedi socodka magaalooyinka iyo kala guurka dadwaynaha , isbeddellada diimeed ee ay keeneen kacdoonnada siyaasadeed,Kacaankii Warshadaha iyo magaalada oo buux dhaafiyay, ama saamaynta kobaca cilmiga iyo horumarka. Inkasta oo dhammaan mufakiriinta ay garteen dhibaatooyinka bulshada curdinka ah, badi aragti-yahannadii hore, sida Weber ama Durkheim, waxay ka soo horjeesteen hantiwadaagga, iyagoo bilaabay dood weli furan: suurtagal ma tahay in dib-u-habeeyn bulsho laga helo hanti-wadaaga, mise waa la heli karaa. aad ugu haboon in la taageero kacaanka bulshada ee uu soo jeediyay Marx? Sida aynu arki doonno, qaar badan oo ka mid ah soo jeedinta cilmi-bulsheed ayaa midba midka kale kaga falceliyay macnahan.

Dhanka kale, geeddi-socodkii magaaleynta waxa uu sababay in u haajiraan baaxadda leh ee magaalooyinka waaweyn ee warshadaha waxay soo saartay dhibaatooyin isdaba joog ah oo aan horay u jirin: wasakhowga, ciriiriga, buuqa, gaadiidka, dembiyada ku soo badanaya magaalada, iwm. Sidaa darteed, dugsigii ugu horreeyay ee cilmiga bulshada ayaa la sameeyay iyada oo ku xeeran welwelkan: Dugsiga Chicago , kaas oo magaalada u beddelay shaybaar bulsho oo run ah. Shaybaadhkan dhexdiisa, mid kale oo ka mid ah dhinacyada aadka loo ra Markaa Weber, Durkheim, ama Marx waxay xiiseeyaan diimaha adduunka ama sida ay u saameeyaan hab-dhaqanka shakhsiyaadka. Dhanka kale, xaqiiqda ah in badanAragtiyahannadu waxay heleen tacliin diineed saamayn ku yeeshay qaar badan oo ka mid ah shuqulladiisa, iyagoo iska dhigaya cilmiga bulshada oo la mid ah diinta: si loo hagaajiyo nolosha dadka. Waxay ahayd Comte laftiisa kan uuraysatay cilmiga bulshada si aan caadi ahayn. Waxa uu kor u qaaday sida sayniska kaliya ee awood u leh inuu bixiyo qorshe weyn oo dib-u-habeyn bulsho, sida Sayniska oo mideeyay dhammaan kuwa kale. Sidaa darteed, wuxuu ku riyooday in culimada cilmiga bulshadu ay noqon doonaan wadaadada sare ee bulsho taariikhdeedu ay ku beddesho magacyada awliyada oo ay ku beddesho niman cilmi ah oo adduunka xukumi doona. Tani waxa ay muujisay in aanu wajaheyno isbeddel ku dhisan qaab-dhismeedka, dhammaan bahda cilmi-baadhistu waxa ay u jeesan doonaan dhinaca xaqiiqada la taaban karo, iyaga oo ka soo horjeeda fikradda iyo qofka iyo bulshadaba u beddela shay u nugul in la barto. Asalka noocyada iyo aragtida kobaca Darwiniga waxay sidoo kale hoos ugu dhacdaa Herbert Spencer si ay u falanqeyso bulshada, bulshaduna waxay bilaabeysaa in loo fikiro sidii xaalad ay u badan tahay badbaadada ugu fiican. Philosophical positivism waxa uu bilaabay in uu Auguste Comte ku faafo dhamaan qaybaha sayniska, si ka duwan talooyinka Rousseau ama Voltaire, kaas oo cilmi-nafsiga cilmiga bulshadu uu u nisbeeyey fowdada ka dhex aloosantay bulshada dhexdeeda. Waxa dhab ah, faa'iido leh, la hubo, sax ah, wax dhisid iyo qaraabo waa inBeddel muhimnimada, iyada oo aan la hayn aragti ama caqli-gal." si kastaba ha ahaatee, waa in la ogaadaa in anshaxa iyo hab-raacii ay soo bandhigtay ay noo ogolaanayaan inaan si fiican u fahanno aduunkan aynu ku noolnahay, sida aan isku dayeyno inaan ku sharaxno maqaallada

Haddii aad rabto inaad ogaato maqaallo kale oo la mid ah Hordhaca cilmiga bulshada (I): Taariikhda iyo asalka waxaad booqan kartaa qaybta Uncategorized .